Köy Seyirlik Oyunları

Köy Seyirlik Oyunları

Folklor ürünlerinin ortaya çıkışı ile ilgili olarak iki ayrı görüş vardır. Folklorik inanç ve uygulamalar etkileşim yoluyla bir milletten diğerine, bir topluluktan başka bir topluluğa geçer; veya k her toplum  birbirinden bağımsız olarak kendi inanış biçimlerini ve pratiklerini yaratır. Bu iki farklı görüş aslında bir başka gerçeği de ortaya kor. Foklorik ürünlerin ortaya çıkışında aslında her iki görüş de geçerlidir. Uluslar hem başka uluslardan etkileşim yoluyla ürünler alıp, taklit ederek ve kendinden bir şeyler katarak  hem de kendin özgün kültürlerinden oluşan foklorik unsurlar da yaratır. Aynı durum köy seyirlik oyunlarımız için de geçerlidir. Bu bakımdan Türk köy seyitlik oyunlarının ortaya çıkışını ve içöeriklerindeki özellikleri Anadoluda Türklerden önce bulunan medeniyetlerle ilişkilendiren görüşlere de biraz böyle bakmak gerekir. Kendine özgü nitelikler barındıran köy seyirlik oyunlarımızın bazılarının gerçekten de bu medeniyetlerden kalan izleri taşıyabilmesi mümkündür.

Köy seyirlik oyunları en basit tanımıyla köylerde bayram , düğün, nişan ve diğüer özel günlerde köylülerin oynadığı eğlence veya kutlama maksatlı basit oyunlardır. Köy seyirlik oyunları hakkında yapılmış farklı tarifler şunlarıdır. “Kırsal kesimde, dar bir çevrede yaşayan insanların kendi aralarında belli zamanlarda oynadıkları sözlü ya da sözsüz oyunlardır. ” “Köylü Tiyatrosu” adı ile de bilinen köy seyirlik oyunları düğünlerde, bayramlarda ya da yılın belirli günlerinde köylülerimizin genellikle “  oyun yapma”, “oyun çıkarma” adı altında bereket bolluk, sağlık ve yeni yılı karşılamak amacıyla oynadığı törensel içerikli oyun lardır.”

Bazı araştırmacılar köy seyirlik oyunlarımızın ortaya çıkışını Eski Anadolu Medeniyetleri olarak gösterir.”Çeşitli inanış ve mitlerin kaynaklık ettiği bu oyunlar, eski Anadolu uygarlıklarının, Anadolu toprakları üzerinde yaşayan halkımızın Orta Asya’dan getirdiği kültürel öğeler ve islamiyeti kabulünden sonraki islami öğelerle birleşen bir kültürel sentezin izlerini taşır.” Bu görüşte olanlar  Trajedi ve komedi türlerinin antik  Yunan medeniyetinden çıkmış olmasından hareket ederek ilk tiyatro örneklerinin tanrılar, tanrıçalar için baharın girişi hasat zamanlarında halkın yaptığı oyunlardan çıktığı  bilgisinden hareket ederler. Türkler deki köy seyirlik oyunların kökeni de bu oyunların diğer kültürlere geçiişi ile ilgili olsa bile içerik, işlev ve yaklaşım olarak köy seyirlik oyunlarımızla bu medeniyetlerde oynanan oyunlar arasında  bağlar kurabilmek  hayli zor olacaktır. Buna rağmen kültürel etkileşimlerin her zaman olduğunu kabul etmek gerekir. “Halen özellikle Anadolu da ki pek çok köyde devam ettirilen köy seyirlik oyun geleneğinin tarihini binlerce yıl öncesine dayanmaktadır ” İddiasında olan bir görüş, köy seyirlik oyunlarımızdaki içerik, amaç, biçimsel özellikler  ile antik medeniyetlerdeki tiyatronun içerik, bçimsellik, teknik ve amaçları arasındaki ilintileri de örneklemeler yoluyla belirtmesi gerekir.

Köy seyirlik oyunlarının  işlevleri bakımından kutlama törenlerinden (kut törenlerden) kaynaklandığı  düşüncesi daha ağır basmakta bu bakımdan da antik Anadolu medeniyetleri ile köy seyirlik oyunlarımızın ilintisi kurulmaya çalışılmaktadır.  Köy seyirlikoyunların gün dönümü, baharın gelişi, göç zamanları öncesi ve sonrası hasat sonrası  yapılan eğlencelerden mütesşekkil olmasına rağmen , sebepli sepepsiz de oynanabildiği, daha ziyade düğün , bayram ve eğlence maksatlı oynandığı da gözden kaçmamalıdır. Bu oyunlar mevsim dönüşümlerinde, ekim-dikim ve hasat zamanlarında, ramazan aylarında , bayram düğün, yaylaya göç veya dönüş vakitlerinde düğün ve nişan günlerinde oynanmaktadır. Bu  oyunlar topluca  oynanır  ve seyirciler de oyunlara katılır. Seyirlik oyunlarda kullanılan en yaygın ögeler, ak-kara  çatışması, tarla sınırı çizmek,  seyircileri veya oyuncuları bir tuzağa düşürmek, erotik ögelerdi.

Metin And’a göre köy seyirlik oyunlarını yedi grupta toplamak mümkündür.

1. Kut tören ve söylence kaynaklı oyunlar – gerçekçi oyunlar,

2. Ölüp dirilme ve kız kaçırma oyunları,

3. Yılbaşı ve yıl sonu oyunları,

4. Tarımsal oyunlar – çoban oyunları,

5. Hayvan taklitli oyunlar,

6. Dilsiz oyunları – kukla, şaka oyunları

7. Tek ve çift izlekli oyunlar – dizi oyunları

Dilsiz Oyunları ve Şakalar:

         Anadolu’nun kimi dramatik oyunları belirli bir konuyu işlemek yerine seyircileri korkutmak, şaka yapmak, tedirgin etmek ya da soytarılıkla güldürmeye dayanır. Bunun bir türü de dilsiz oyunları, ya da Anadolu’da Samıt(ya da somut) ve Lal denilen suskunluk oyunlarıdır. Seyirciyi şakalarla tedirgin eden bu oyunlara kimi yerlerde belirli bir türü belirten adlar verilmiştir. Örneğin Kars’ta bu tür şaka oyunlarına “henek” denilmektedir. Kars’tan Kervan oyunu böyle bir henek’tir. Oyunda tüyleri dışarı bir kürk giymiş,yüzünü unla ya da yağlı kara ile boyamış, başına sarık takmış Kervancı, seyircilere çeşitli hayvanların taklitlerini yaptırır. Kayseri/Hacılar’da evleri dolaşarak daha çok Nisan ayında havaların ısınmasıyla oynanan Ölü oyunu ; Karaman’ın Yeşildere (eski adıyla Kızıllar köyü) seyirlik oyunlarından örnekler verelim. Arap oyunu,Karaman’ın Yeşildere bucağında oynanan Şıh oyunu, Ankara’da oynanan Arap oyunu ile Hortlak oyunu da bu türdendir.

Osiris, Dionysos törenlerinde olduğu gibi bir geçit alayında gemi geçirilmektedir. Bunun tıpkı tarımcı toplumlarda saban gezdirilmesi gibi denizci ülkelerde bolluk getirmesi için yapıldığı söylenebilir. Eski Osmanlı şenliklerinde de geçit alaylarında karadan gemi yürütülüyordu. Karnaval sözcüğünün bile buradan çıktığı, currus navalis’den türediği ileri sürülmüştür. Anadolu’da bulduğumuz bir gemi oyunu bu törenlerin bir kalıntısı mıdır, kestirmek pek kolay değildir, ancak oyunda para toplanması buna bir törensel özellik veriyor. İçel’de oynanan Gemi Oyunu’nda on beş, yirmi kişi uzun bir sırık alıp ortaya dikerler,hepsi sırığa yapışıp başlarını birleştirirler, düğün halkından birinin oğlunu veya kendisini yakalayıp bu insan yığınının üzerine oturturlar, sırıkla gezdirirler, para toplarlar, para alınınca onu bırakıp bir başkasını bindirirler.

KAYNAKCA: METİN AND(başlangıcından 1983’e türk tiyatro tarihi)

www.kultur.gov.tr

Köy Seyirlik Oyunları